Alkoholizm w rodzinie to choroba, która dotyka wszystkich członków tej małej społeczności. Mimo że alkohol spożywa jedna osoba, cierpi każdy domownik. Do kieliszka zaglądają zarówno mężczyźni, jak i kobiety, coraz częściej również młodzież. Uzależnienie od alkoholu etylowego może zatem dotyczyć niemal każdej rodziny, niezależnie od jej statusu społecznego, stanu majątkowego, sytuacji ekonomicznej i relacji. Najczęściej trudno dostrzec moment, w którym członek rodziny traci kontrolę nad ilością i częstotliwością spożywanego trunku. Objawy uzależnienia jako pierwsi odczuwają zwykle członkowie rodziny lub przyjaciele nałogowca. To oni spędzają z nim najwięcej czasu i to ich czujność najczęściej pozwala na szybkie rozpoczęcie procesu diagnostyki i terapii schorzenia. Zauważają, gdy chory coraz częściej poszukuje okazji do wypicia alkoholu, nawet jeżeli spożywa go w samotności. Dostrzegają niemożność przerwania ciągu alkoholowego, rozdrażnienie i zmiany zachowania chorego. Dodatkowo sami ulegają współuzależnieniu, pośrednio podporządkowując własne potrzeby i reakcje zachowaniu alkoholika.
Życie z alkoholikiem to stan permanentnego napięcia i niepewności. Alkoholizm w rodzinie wiąże się z przeciążeniem emocjonalnym, które odczuwają nawet najmłodsi członkowie tej społeczności. Choroba alkoholowa pociąga za sobą różnorodne konsekwencje i wpływa na powstawanie patologicznych zjawisk i zachowań. Wśród nich wymienia się przede wszystkim przemoc (fizyczną lub seksualną), agresję, problemy finansowe, konflikty z prawem. U najbliższych alkoholika nadużywanie przez niego substancji odurzającej powoduje lęk, gniew, strach i smutek. Uczucia te stają się najczęściej punktem wyjścia do współuzależnienia i zaburzeń psychicznych oraz osobowości. Członkowie rodziny obawiają się nie tylko zachowania samego uzależnionego, ale również rozpadu więzi i relacji rodzinnych, oparcia i poczucia bezpieczeństwa. Stopniowo znika wzajemne zaufanie, które stanowi podstawę spokoju i komfortu rodzinnego.
Jak funkcjonuje rodzina z problemem alkoholowym?
Alkoholizm w rodzinie zaburza funkcjonowanie podstawowej społeczności lokalnej. Rodzina z problemem alkoholowym czuje się napiętnowana, jej członkowie odczuwają zatem wstyd i unikają podejmowania kontaktów interpersonalnych. Jednocześnie sprawują kontrolę nad sytuacją, w jakiej wszyscy się znaleźli. Przybierają określone role i funkcje, by w jak najlepszy sposób ukryć posiadane trudności oraz bezradność. Często usprawiedliwiają zachowanie nałogowca, wierząc w jego zapewnienia. Alkoholik zaprzecza zaś, jakoby miał nie panować nad nałogiem. Destrukcyjne skutki alkoholizmu w rodzinie są długofalowe i złożone. Poczucie krzywdy na stałe zapisuje się w psychice osób z najbliższego otoczenia uzależnionych. Może przyczyniać się do występowania szeregu złożonych zaburzeń psychicznych, osobowości, zaburzeń emocjonalnych. Członkowie rodzin z problemem alkoholowym najczęściej zmagają się również z zespołem stresu pourazowego (PTSD), nerwicami i złożonymi dolegliwościami somatycznymi, które przyczyniają się niejednokrotnie do rozwoju schorzeń przewlekłych.
Alkoholizm w rodzinie – etapy choroby alkoholowej
Objawy alkoholizmu zależą głównie od stopnia rozwoju uzależnienia. Choroba alkoholowa rozwija się zwykle etapowo w 4 stadiach: wstępnym, ostrzegawczym, krytycznym i przewlekłym. Alkoholizm w rodzinie zwykle zaczyna się od okazjonalnego picia wódki, piwa lub lampki wina na rozluźnienie. Wraz z rosnącą ilością wypijanego etanolu u uzależniającego się wzrasta tolerancja na etanol. W konsekwencji dochodzi do skojarzenia substancji odurzającej ze stanem odprężenia i łagodzenia przykrych stanów emocjonalnych. Alkoholik stopniowo uzależnia się zatem od trunku. Zaczyna on stanowić dla niego źródło przyjemności, relaksu i sposób na zmniejszenie skutków nadmiernego stresu oraz napięcia. W fazie ostrzegawczej rozwoju alkoholizmu u chorego pojawiają się pierwsze luki pamięciowe, następnie odczuwa on coraz poważniejsze skutki picia. Pogarsza się ogólny stan jego zdrowia, traci kontrolę nad ilością i częstotliwością wypijanego alkoholu, popada w długotrwałe ciągi alkoholowe, które mogą trwać nawet kilkanaście tygodni. Chory, który nadużywa alkoholu, dezorganizuje tradycyjny model rodziny
Na czym polega współuzależnienie?
Istotą współuzależnienia jest branie na siebie odpowiedzialności za zachowanie nałogowca przez innych, nieuzależnionych członków rodziny. Dysfunkcyjny system życia rodzinnego podtrzymywany jest przez patologiczne relacje i wzorce funkcjonowania psychospołecznego. Osoba współuzależniona uporczywie koncentruje wszystkie swoje myśli, działania i zachowania wokół alkoholika i faktu spożywania alkoholu przez najbliższą osobę. Kontroluje zachowania alkoholowe i bierze za nie odpowiedzialność, usprawiedliwiając większość z nich. Utrwala sztywny schemat kontaktów i przebiegu dnia, uwzględniający epizody trzeźwości i ciągów alkoholowych uzależnionego.
Często współuzależnieni czują się winni sytuacji zaistniałej w środowisku domowym, odczuwają wstyd i ignorują swoje potrzeby. Ponieważ znaczną ilość energii pochłania u nich ratowanie samej osoby pijącej i innych członków rodziny przed konsekwencjami choroby alkoholowej, cierpią na bezsenność i zaburzenia psychiczne oraz chroniczne zmęczenie. Zarówno nałóg alkoholowy, jak i współuzależnienie to niebezpieczna pułapka psychologiczna. Trwanie we współuzależnieniu wiąże się ze stanem permanentnego napięcia i przeciążenia emocjonalnego, bezradności wobec rozpadu życia rodzinnego, a codzienne życie toczy się wokół picia i alkoholu. Osoby na co dzień funkcjonujące z nałogowcem mają tendencję do unikania ludzi, jednocześnie odczuwają lęk przed momentem rozstania się z partnerem, zamartwiając się o przyszłość całej rodziny.
Wpływ picia na życie rodzinne – jak uzależnienie wpływa na psychikę dzieci?
Alkoholizm w rodzinie szczególnie negatywnie wpływa na rozwój najmłodszych członków społeczności. Dzieci i młodzież narażone są na różnorodne formy zachowań represyjnych i agresywnych reprezentowanych przez rodziców i opiekunów. Destrukcyjny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne najmłodszych ma również zaniedbywanie obowiązków rodzicielsko-opiekuńczych i potrzeb dziecka. To z kolei prowadzi do występowania nieprawidłowości w ich rozwoju. Dzieci osób uzależnionych trwają w ciągłym napięciu i stresie. Ze względu na nieprzewidywalność alkoholików nie ma tu miejsca na beztroskie dzieciństwo i stabilność. Dzieci odczuwają wstyd, lęk, a jednocześnie nadzieję na zmianę sytuacji rodzinnej i społecznej. Najczęściej ukrywają uzależnienie rodzica, strzegąc rodzinnej tajemnicy i biorąc na siebie odpowiedzialność za nieprawidłowe zachowanie dorosłych. Poszczególni członkowie rodziny, w tym również dzieci, ulegają współuzależnieniu, tworząc zbiorowy system ochronny, stwarzający niewielkie poczucie stabilności i pozory bezpieczeństwa.
Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym pełnią zazwyczaj jedną z 4 ról: bohatera rodzinnego, maskotki, kozła ofiarnego lub dziecka niewidzialnego. Czasami podejmują więcej niż jedną rolę i swoje zachowanie dostosowują do aktualnych potrzeb rodziny i sytuacji relacyjnych. U najmłodszych wychowywanych w rodzinach alkoholowych występuje stałe poczucie obniżonej wartości i brak szacunku do samego siebie. W wieku dziecięcym objawia się to przede wszystkim poprzez samokrytykę, deprecjonowanie własnych osiągnięć, działania autodestrukcyjne, łącznie z samookaleczeniem. Wiele zachowań i reakcji podejmowanych w latach najmłodszych przekłada się na osobowość osób dorosłych, wychowanych w środowisku alkoholowym. Najczęściej zmagają się oni z syndromem DDA (Dorosłych Dzieci Alkoholików). Nie dotyczy on osób, które wychowały się w tradycyjnym modelu rodziny i nie są obciążone ryzykiem rozwoju alkoholizmu cyklicznie w każdym pokoleniu.
Alkoholizm w rodzinie i małżeństwie
Kobiety, które wychowywały się wraz z ojcem lub matką alkoholikami, mają tendencję do wiązania się z mężczyznami, u których często pojawia się problem alkoholowy. Trwanie w dysfunkcyjnej rodzinie z problemem alkoholowym wywołuje chęć podejmowania życia rodzinnego w niezmienionej postaci. Mimo że reprezentowane przez bliskich zachowania są patologiczne, są znane żonom alkoholików. Gdy pije mąż alkoholik, współmałżonek często próbuje powstrzymać go przed popadnięciem w uzależnienie i rozwojem nałogu. Czasami rezygnują jednak z nadziei na normalne życie i akceptują zaistniałe trudności alkoholika.
Stagnacja i bezradność powodują, że uzależnienie rozwija się wraz z upływem czasu, a poszczególni członkowie rodziny ulegają współuzależnieniu. W konsekwencji uzależnienia choruje nie tylko alkoholik, ale również pozostali członkowie rodziny, nawet jeżeli są oni dorośli i wydawać by się mogło, że powinni dobrze sobie radzić z trudnościami alkoholika. Członkowie rodziny alkoholika stosują różnorodne mechanizmy obronne, negują własne potrzeby, akceptując różnorodne formy patologii i picie alkoholika. Bierność nie jest jednak dobrym rozwiązaniem. By aktywnie pomóc osobie uzależnionej, należy przede wszystkim zastanowić się nad tym, od czego zacząć leczenie alkoholizmu. Większość lekarzy zaleca jednoczesne korzystanie z kilku metod leczenia alkoholizmu, które stosowane kompleksowo zapewniają długotrwały efekt terapeutyczny i ograniczają ryzyko wystąpienia nawrotu choroby alkoholowej.
Jak pomóc uzależnionemu członkowi rodziny? Sposoby terapii
O negatywnym wpływie alkoholizmu na życie rodzinne świadczą przede wszystkim trudności, z jakimi nałogowcy zgłaszają się na psychoterapię. Najczęściej podczas terapii dostrzegają oni swoje trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem i utrzymywaniu relacji. Pod wpływem działania alkoholu zaniedbują obowiązki wynikające z pełnionych przez nich funkcji społecznych.
Ponieważ nadużywanie alkoholu przez jednego członka rodziny niesie ze sobą konsekwencje dla wszystkich innych, szczególnie ważna dla przywrócenia nadziei na lepsze życie, łagodzenia skutków picia i pomocy alkoholikowi jest terapia. Odpowiednio wczesne rozpoczęcie leczenia choroby alkoholowej sprzyja szybkiemu pokonaniu nałogu i trwaniu w abstynencji nawet do końca życia. Pierwszym etapem leczenia choroby alkoholowej jest zwykle odtrucie alkoholowe i terapia Esperalem.
Długość trwania detoksu alkoholowego zależy głównie od stanu zdrowia pacjenta, stopnia jego uzależnienia i objawów, z jakimi się zmaga. Odtrucie umożliwia przerwanie ciągu alkoholowego, dzięki czemu pacjent może następnie skorzystać z zabiegu implementacji wszywki alkoholowej. Działanie wszywki alkoholowej opiera się z kolei na możliwości wywołania sztucznej motywacji zewnętrznej pacjenta do utrzymania abstynencji. Po podskórnym wszyciu tabletek z Esperalem do wnętrza organizmu powstrzymuje się on bowiem przed spożywaniem alkoholu ze strachu przed ryzykiem wystąpienia niepożądanych objawów połączenia leku i etanolu. Wszystkie działania lecznicze należy wesprzeć uczestnictwem pacjenta w psychoterapii (indywidualnej lub grupowej). Wyłącznie profesjonalna pomoc specjalistów wspiera rodziny dysfunkcyjne w powrocie do równowagi w relacjach. Problem alkoholowy w rodzinie można zniwelować w specjalistycznym ośrodku terapii uzależnień.