Śpiączka alkoholowa, znana również jako ostre zatrucie etanolem, stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń wynikających z nadmiernego spożycia alkoholu. Jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu, konsekwencja depresji ośrodkowego układu nerwowego. Prowadzi ona bowiem do upośledzenia funkcji oddechowych, krążeniowych i metabolicznych. W praktyce klinicznej rozpoznanie śpiączki alkoholowej wymaga szybkiej oceny parametrów życiowych, świadomości pacjenta i jego stanu neurologicznego. Brak natychmiastowej interwencji może prowadzić do niewydolności oddechowej, hipotermii, hipoglikemii, a w konsekwencji do śmierci.
Najczęściej śpiączka alkoholowa rozwija się w przebiegu ostrego zatrucia etanolem w sytuacjach spożycia dużych ilości alkoholu w krótkim czasie lub w długotrwałych ciągach alkoholowych. To stan niebezpieczny, zwłaszcza przy współistniejących czynnikach ryzyka. Zalicza się do nich przede wszystkim choroby przewlekłe, przyjmowanie leków depresyjnych dla OUN oraz wcześniejsze epizody uzależnienia. Kluczowa dla zdrowia pacjenta jest zatem obserwacja pierwszych objawów zatrucia i adekwatna odpowiedź na nie. Odpowiednia i szybka reakcja w pierwszych minutach może bowiem uratować życie.
Wczesny etap zatrucia alkoholem – rozpoznawanie objawów śpiączki alkoholowej i zagrożenie zapaścią
Zatrucie alkoholem etylowym może przybierać różne formy i mieć różnorodne nasilenie. To zarówno łagodne objawy dyskomfortu, jak i ostre stany zagrażające życiu, takie jak śpiączka alkoholowa. Pierwsze symptomy zatrucia alkoholowego prowadzące do śpiączki alkoholowej mogą być mylące i łatwo przeoczone. Należą do nich zaburzenia równowagi, senność, spowolnienie mowy i osłabienie reakcji na bodźce. W miarę postępu zatrucia u chorego może pojawić się hipotermia, bradykardia, spłycenie oddechu, a w końcowym etapie zatrucia – całkowita utrata przytomności. Każdy przypadek, w którym występują te symptomy po spożyciu alkoholu w nadmiernej ilości, należy traktować jako pilny stan medyczny. Rozpoznanie wczesnego stadium śpiączki alkoholowej jest niezbędne, aby zapobiec zapaści alkoholowej. Podstawowe działania terapeutyczne obejmują monitorowanie parametrów życiowych, zapewnienie drożności dróg oddechowych i kontrolę temperatury ciała, a przede wszystkim – szybką hospitalizację.
Śpiączka alkoholowa – przyczyny zapaści alkoholowej
Śpiączka alkoholowa, stanowiąca poważne powikłanie ostrego zatrucia alkoholem, wynika z wieloczynnikowej depresji OUN i zaburzeń homeostazy metabolicznej. Kluczowym mechanizmem patofizjologicznym jest toksyczne działanie etanolu na neurony oraz komórki układu autonomicznego. Prowadzi to do drgawek, zaburzeń akcji serca, regulacji oddechu, rytmu serca i wartości ciśnienia krwi. Głównymi przyczynami śpiączki alkoholowej są:
- Depresja ośrodkowa wywołana szkodliwym działaniem etanolu – wysokie stężenie alkoholu we krwi (osoczu) prowadzi do zahamowania aktywności neuronów w pniu mózgu. Odpowiedzialne są one natomiast za kontrolę funkcji życiowych człowieka. Skutkuje to spłyceniem lub zatrzymaniem oddechu, bradykardią i hipotensją.
- Hipoglikemia – alkohol hamuje glukoneogenezę w wątrobie. W połączeniu z niedostatecznym przyjmowaniem pokarmów prowadzi to do krytycznego spadku poziomu glukozy we krwi. Niedobór glukozy w centralnym układzie nerwowym potęguje zaburzenia świadomości i przyspiesza rozwój śpiączki.
- Hipowolemia i zaburzenia elektrolitowe – w wyniku długotrwałych wymiotów oraz niedoboru płynów u osób uzależnionych dochodzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej i zaburzenia równowagi elektrolitowej. Zwiększa to ryzyko hipotensji i wstrząsu.
- Hipotermia – etanol powoduje rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych. Prowadzi to do stopniowej utraty ciepła i obniżenia temperatury ciała, co dodatkowo obciąża układ sercowo-naczyniowy.
- Współistniejące choroby przewlekłe i farmakoterapia – choroby wątroby, nerek lub serca mogą nasilać działanie toksyczne alkoholu i przyspieszać rozwój zapaści.
Pierwsza pomoc przy zapaści alkoholowej – czy śpiączka alkoholowa może być śmiertelna?
Rozpoznanie mechanizmów powstawania śpiączki alkoholowej jest kluczowe dla profilaktyki powikłań oraz dla planowania interwencji ratującej życie. Śpiączka alkoholowa jest stanem nagłym, w którym szybka i prawidłowa reakcja ratownika może dosłownie uratować życie. Pierwsza pomoc powinna zostać podjęta niezwłocznie po zauważeniu pierwszych dolegliwości sugerujących śpiączkę alkoholową. Po zauważeniu pierwszych objawów zapaści alkoholowej należy niezwłocznie wezwać karetkę pogotowia, czyli zespół ratownictwa medycznego. Podstawowe działania ratunkowe obejmują zapewnienie drożności dróg oddechowych, monitorowanie parametrów życiowych wraz z utrzymaniem stałej temperatury ciała i niezwłoczny transport do szpitala. W razie potrzeby należy wdrożyć resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO), jeżeli chory nie oddycha lub stwierdzono u niego brak tętna.
Śpiączka alkoholowa jako konsekwencja długotrwałego nadużywania alkoholu
Utrata przytomności, udar mózgu po alkoholu, zaniki pamięci, a nawet śpiączka alkoholowa – to tylko niektóre z groźnych konsekwencji nadużywania alkoholu etylowego. Mechanizm uzależnienia opiera się na neuroadaptacyjnych zmianach w ośrodkowym układzie nerwowym. Długotrwała ekspozycja na toksynę powoduje kompensacyjne zwiększenie aktywności układu pobudzającego oraz osłabienie reakcji hamujących. W konsekwencji przerwanie picia prowadzi do powstania objawów głodu alkoholowego (Alkoholowego Zespołu Abstynencyjnego). Dalsze spożycie alkoholu staje się sposobem na ich łagodzenie, co utrwala mechanizm błędnego koła uzależnienia.
Ciągi alkoholowe, czyli wielodniowe, nieprzerwane picie znacznych ilości alkoholu, są typowym objawem alkoholizmu. W tym czasie dochodzi do kumulacji etanolu i jego metabolitów we krwi, wyczerpania rezerw energetycznych organizmu, odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych. Właśnie w trakcie ciągów alkoholowych ryzyko zapaści i śpiączki alkoholowej jest najwyższe. Szczególnie dotyczy to sytuacji, w których ma miejsce nagłe spożycie nadmiernych dawek toksyny w krótkim czasie. Może się to jednak zdarzyć na każdym etapie uzależnienia, nawet u chorych z alkoholizmem wysokofunkcjonującym. W warunkach przewlekłego nadużywania alkoholu dochodzi do obniżenia tolerancji metabolicznej i pogorszenia wydolności organizmu. To oznacza, że ryzyko wystąpienia śpiączki alkoholowej rośnie nawet przy dawkach, które wcześniej nie wywoływały tak dramatycznych skutków.
Leczenie choroby alkoholowej – zapobieganie wystąpieniu objawów zapaści alkoholowej
Choroba alkoholowa jest przewlekłym, postępującym zaburzeniem psychicznym i somatycznym, którego skutkiem jest utrata kontroli nad ilością i częstotliwością spożywania alkoholu. Wszystkie etapy leczenia alkoholizmu mają istotne znaczenie dla poprawy jakości życia pacjenta i profilaktyki poważnych stanów nagłych. Jednym z nich jest śpiączka alkoholowa.
Podstawą terapii choroby alkoholowej jest kompleksowe postępowanie obejmujące różne metody leczenia alkoholizmu. To przede wszystkim oczyszczanie organizmu z toksyn poalkoholowych, które następuje podczas profesjonalnego detoksu alkoholowego (odtrucia alkoholowego). Przeprowadza się je w warunkach medycznych, a celem postępowania jest przede wszystkim przerwanie ciągu alkoholowego oraz stabilizacja gospodarki wodno-elektrolitowej i metabolicznej. Już na tym etapie monitoruje się ryzyko wystąpienia ostrych powikłań, w tym objawów zapaści, oraz dobiera farmakoterapię. Zalety detoksu alkoholowego to przede wszystkim jego skuteczność i bezpieczeństwo. W kontroli głodu alkoholowego stosuje się benzodiazepiny, środki przeciwbólowe i uspokajające.
By uniknąć powrotu do picia po okresie abstynencji, pacjentom zaleca się uczestnictwo w psychoterapii, zwłaszcza terapii poznawczo-behawioralnej, programach wsparcia i spotkaniach grup terapeutycznych. Istotne jest ponadto systematyczne monitorowanie stanu zdrowia pacjenta, leczenie chorób współistniejących (np. nadciśnienia, cukrzycy, chorób wątroby), a także edukacja dotycząca bezpośrednich zagrożeń związanych z nadużywaniem alkoholu. Warto również pamiętać o tym, że pasja i hobby, np. sport pomaga wyjść z alkoholizmu.
Trzeźwość strażnikiem ogólnego dobrobytu uzależnionego od alkoholu
Zapaść alkoholowa jest stanem, który może stanowić zagrożenie życia człowieka. Należy zatem unikać go za wszelką cenę, a najlepszym sposobem na ograniczenie ryzyka jest abstynencja. Leczenie uzależnienia w ośrodkach terapii uzależnień rozpoczyna się od stwierdzenia braku alkoholu we krwi człowieka i taki stan należy utrzymać aż do końca życia uzależnionego pozostającego w terapii choroby alkoholowej. Wielu chorych zastanawia się jednak nad tym, jak utrzymać długotrwałą motywację do trzeźwości, zwłaszcza w sytuacji obecności wyzwalaczy głodu alkoholowego.
Skutecznym rozwiązaniem okazuje się farmakologiczne wsparcie procesu leczniczego za pośrednictwem terapii Esperalem. Skuteczność wszywki alkoholowej opiera się na awersji do alkoholu, którą lek wywołuje w psychice uzależnionego. Działanie wszywki alkoholowej polega na blokowaniu wydzielania enzymu wątrobowego odpowiedzialnego za metabolizm etanolu (dehydrogenazy aldehydowej). Bez jego obecności w ustroju, a po spożyciu alkoholu, uzależniony odczuwa szereg nieprzyjemnych dolegliwości określanych mianem reakcji disulfiramowej. Długość działania Esperalu (8-12 miesięcy) pozwala na jego łączenie z innymi elementami kompleksowej terapii choroby alkoholowej.